Samorząd a partie polityczne-jak ograniczyć ich wpływ?

Realizacja zadań samorządu w warunkach postępującego upolitycznienia coraz niższych jego szczebli robi się coraz trudniejsza. Niestety upolitycznienie władzy lokalnej w Polsce będzie postępować a uwzględniając doświadczenia innych państw, wydaje się, że jest to proces nieunikniony. Niemniej w wielu krajach stosuje się instrumenty, które mają ograniczać infiltrację samorządu przez partie polityczne. Podstawą jest tutaj transparentność np. w Szwecji silne zasady jawności zwiększają przejrzystość decyzji podejmowanych przez lokalne władze, co ogranicza możliwość ukrywania działań pod presją polityczną. Praktyka ta wzmacnia lokalną niezależność, ponieważ każda decyzja jest poddawana społecznej ocenie. Kolejną praktyką jest prowadzenie regularnych paneli obywatelskich. Angażują one mieszkańców w procesy decyzyjne dotyczące istotnych lokalnych kwestii, np. Citizens’ Assembly w Wielkiej Brytanii regularnie gromadzi mieszkańców zapewniając demokratyczny mandat decyzjom lokalnych władz. Zaangażowanie społeczności w procesy decyzyjne sprawia, że działania władz są mniej podatne na naciski polityczne. Częstą praktyką staje się publikowanie raportów i wyników działań na cyfrowej platformie e-partycypacyjnej (Norwegia, Finlandia) pozwalającej eliminować konieczność angażowania struktur partyjnych w podejmowanie decyzji. Platformy te umożliwiają mieszkańcom wyrażanie opinii w kluczowych kwestiach i konsultowanie decyzji administracyjnych a wykorzystywane są nie tylko w miastach, ale również w obszarach wiejskich: np. Smart Villages promuje cyfrową partycypację w regionach wiejskich a DIPAS w Hamburgu ma zastosowanie na terenach podmiejskich, wspierając długofalowe plany dotyczące urbanizacji. Inną metodą, stosowaną np.w Holandii oraz niektórych regionach Belgii jest przyjęcie kodeksów etycznych i regulaminów postępowania dla urzędników samorządowych, pozwalających lokalnym radom na unikanie presji politycznej.

Istotna jest również realizacja strategii ponadlokalnej może pomóc samorządom niższego szczebla unikać zależności od partii politycznych: Strategie te wymagają współdziałania kilku jednostek samorządowych, co zmniejsza ryzyko dominacji jednej opcji politycznej. Współpracując na zasadzie partnerstwa samorządy ograniczają wpływ partii politycznych na decyzje zaś koncentracja na problemach wykraczających poza bieżące kwestie polityczne sprzyja decyzjom opartym na potrzebach społecznych a nie na politycznych ideologiach. Zmuszone do działania w niestabilnym środowisku politycznym, finansowym, instytucjonalnym i prawnym samorządy są skłonne do doraźności. Tymczasem długoterminowa perspektywa planowania, często przekraczająca kadencje wyborcze zmniejsza atrakcyjność interwencji politycznych, ponieważ wyniki realizacji strategii stają się widoczne po kilku latach, co jest sprzeczne z krótkoterminową logiką wyborczą. Wreszcie korzystanie z zewnętrznych źródeł finansowania, co umozliwiają strategie ponadlokalne (często finansowane z funduszy unijnych) wymusza spełnienie określonych wymogów proceduralnych i merytorycznych ograniczając przestrzeń do politycznego manipulowania funduszami, co zwiększa transparentność i zmniejsza ryzyko nadużyć politycznych.

Oczywiście skuteczność tych strategii zależy w pewnym stopniu od kontekstu narodowego i lokalnego: w państwach, w których polaryzacja polityczna jest wysoka (Polska, Wegry) niektóre programy mogą być narażone na wpływy polityczne, niemniej dzięki mechanizmom monitorowania i raportowania istnieją mechanizmy pozwalające zminimalizować to ryzyko. Jak wskazuje m.in.przykład niemieckich Metropolregionen, gdzie skutecznie zintegrowano polityki miejskie i regionalne, uniezależnienie od nacisków politycznych jest możliwe. Wykorzystanie strategii ponadlokalnej jest niewątpliwie formą instytucjonalizacji współpracy samorządów, stanowiącą barierę dla ich upolitycznienia, pozwalając na ominięcie władz centralnych w procesie decyzyjnym i zapewniając pewien poziom autonomii finansowej. W polskich realiach współpraca ta, podobnie jak transparentność działań, może stanowić metodę ograniczającą narzucanie samorządom realizacji politycznej agendy centralnej.

Dr hab.Maciej Cesarz

Uniwersytet Wrocławski