Powstanie na Mazowszu

W dniu 1 sierpnia 1944 r. w Warszawie wybuchły walki, które przeszły do historii jak powstanie warszawskie. I choć niewątpliwie najważniejszą część powstania stanowiły działania bojowe toczone w obrębie stolicy, to próbę wsparcia powstania podjęły również formacje zmobilizowane przez pozostałe podokręgi Obszaru Warszawskiego AK.

Obszar Warszawski AK obejmował teren przedwojennego województwa warszawskiego. Trzeba jednak dodać, że nie był to obszar jednolity administracyjnie. Część północna Obszaru oparta o rzeki Wisła i Narew odcięta była od pozostałych powiatów Generalnego Gubernatorstwa poprzez włączenie do Niemiec. Stąd też północny obszar zmagał się z wieloma problemami organizacyjnymi i działalność podziemna była tam niezwykle utrudniona. Następne dwa obszary: Zachodni: obejmował powiaty na zachodnim brzegu Wisły, zaś Wschodni – powiaty na wschodnim brzegu rzeki.

W 1944 r. na terenie II Rzeczypospolitej okupowanym przez Niemców trwała akcja „Burza” – wojskowa operacja mająca na celu wyzwolenie spod okupacji niemieckiej terenów bezpośrednio przed wkroczeniem armii sowieckiej. Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną granicę Rzeczypospolitej w nocy z 3 na 4 stycznia 1944 r. w okolicach Rokitna.

Pierwsze próby współpracy między AK a Rosjanami nie pozostawiały jednak złudzeń, co do ich rzeczywistych zamiarów. Nie uznawali polskich oddziałów partyzanckich i administracji cywilnej podległej rządowi polskiemu w Londynie. Zamiast oczekiwanej wolności na żołnierzy AK czekały aresztowania, zsyłki, obozy, wcielenia do armii sowieckiej lub do armii gen. Berlinga.

W dniu wybuchu powstania warszawskiego, 1 sierpnia 1944 r., Józef Stalin wydał dyrektywę 220169, nakazującą bezwzględne rozbrajanie oddziałów AK i innych organizacji wojskowych, niepodporządkowanych Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego. By przyspieszyć upadek powstania Stalin wydał dowódcom frontów dyrektywy do wyłapywania oddziałów partyzanckich AK, dążących na pomoc powstaniu i przedzierających się ze wschodnich obszarów Polski przez linię frontu do Warszawy. Stalin nie zatwierdził też planu zdobycia Warszawy, przedstawionego przez marszałka Rokossowskiego 8 sierpnia 1944 roku.

Już 26 lipca 1944 komendant Obszaru Warszawskiego AK gen. Albin Skroczyński – „Łaszcz” wydał rozkaz dowódcom podokręgów do realizacji planu „Burza”.

Działania w Podokręgu Północnym AK

Pomimo trudności udało się zmobilizować na tym obszarze 9 oddziałów partyzanckich, ale nie były one w stanie prowadzić większych akcji dywersyjnych i atakować oddziałów niemieckich podążających w kierunku Warszawy. Zorganizowano niewielkie akcje dywersyjne na linię kolejową Działdowo–Modlin. Podjęto również zamierzenia mające na celu przerzucenie oddziałów partyzanckich do Puszczy Kampinoskiej, ale z powodu granicy między III Rzeszą a GG w rejonie Wisły, plan nie został zrealizowany.

Działania w Podokręgu Wschodnim AK

W podokręgu wschodnim planowano zmobilizowanie Grupy Operacyjnej „Wschód” w składzie 8 Dywizji Piechoty AK i Mazowieckiej Brygady Kawalerii AK. Dowództwo objął płk. Hieronim Suszyński „Szeliga”.

W obwodzie siedleckim walczył I Batalion 22 Pułku Piechoty AK mjr. Mariana Zawarczyńskiego „Ziemowita” atakując niemieckie transporty na drogach między Siedlcami a Mińskiem Mazowieckim. Ośrodek Łosice dzięki broni pozyskanej od Węgrów atakował jednostki niemieckie a następnie wraz z oddziałami sowieckimi opanował Wyczółki i Zbuczyn.

W lasach w okolicach m. Ruchna walczył II Batalion 22 Pułku Piechoty, a w Puszczy Sterdyńskiej Zgrupowanie mjr Czesława Majewskiego „Morro”. 23 Pułk Ułanów AK wraz z innymi pododziałami rozbił pod Dzierzbami kolumnę samochodową, a oddział por. Lucjusza Gawrysia "Rysia", pod Jagodnikiem kompanię niemieckich saperów

W obwodzie węgrowskim zmobilizowano dwa bataliony 13 Pułku Piechoty AK. II Batalion 32 PP dowodzony mjr. Zygmunta Maciejowskiego „Wolskiego” w dniu 8 sierpnia podszedł pod Węgrów i uderzył na Niemców zmuszając ich do wycofania się poza miasto. Zdobycie Węgrowa było największym militarnym sukcesem Podokręgu Wschodniego.

Działania w Podokręgu Zachodnim AK

W ramach akcji „Burza” pododdziały AK wykonały kilka akcji dywersyjnych na linii kolejowej Warszawa – Skierniewice. Największym i najbardziej znanym działaniem Podokręgu Zachodniego AK pozostaje zaangażowanie w organizację i walki Zgrupowania Kampinos i walki w ramach pułku „Palmiry-Młociny”. Pułk ten wykrwawił się 21 i 22 sierpnia w ataku na Dworzec Gdański na Żoliborzu. Od 30 sierpnia do 1 września brał udział w walkach obronnych pod Pociechą (przysiółek miejscowości Truskaw). 2 i 3 września walczył z oddziałami RONA w Truskawcu i Marianowie. Pułk został rozbity 29 września w bitwie pod Jaktorowem.

W nocy z 18 na 19 sierpnia na Wilanów uderzyło zgrupowanie ppłk. Mieczysława Sokołowskiego „Grzymały” wraz z kompanią obwodu grójeckiego. Nie powiodły się próby utworzenia zgrupowania oddziałów obwodu błońskiego w lasach żyrardowskich. W obwodzie łowickim oddział ppor. Stanisława Borowskiego „Maszynisty” w czasie marszu na Warszawę uległ rozbiciu.

Po Burzy

Pod koniec sierpnia przestały obowiązywać w podokręgu zachodnim zadania wynikające z planu „Burzy”. Inspektoratom zlecono dostarczanie środków walki, amunicji i żywności do Puszczy Kampinoskiej i lasów chojnowskich. Część wschodnia do upadku powstania została zajęta przez wojska sowieckie, a w części północnej i zachodniej trwała dalej okupacja niemiecka.

Paweł Rozdżestwieński